2021 yılının Haziran ayından kişisel notlar.
Okumaya devam et Haziran 2021Kategori: Blog
VR’dan daha iyi: Rüyaları Hacklemek
Bazıları her ne kadar rüyaların hayatımıza etki etmediğini söylese ve umursamadan yaşantısına devam etse de, MIT‘de küçük bir ekip aksini düşünüyor ve rüyaların değerini kanıtlamak için bilinçaltını araştırabilen teknolojiler üzerine çalıyor.
2017’de kurulan MIT Dream Lab‘daki bir araştırmacı ekibi, hayallerinizin içeriği üzerinde size yeni bir kontrol sağlaması da dahil olmak üzere çeşitli şekillerde rüyaları izleyip etkileşimde bulunabilen açık kaynaklı bir giyilebilir cihaz üzerinde çalışıyor.
Bunu yapmak için, 2017 yılında MIT’nin Media Lab Fluid Interfaces Group’un bir bölümü olarak kurulan Dream Lab, rüyaların sadece rastgele zihin bulanıklığı değil, güçlendirildiğinde, değiştirildiğinde veya ‘hacklendiğinde‘ daha derin bilinç düzeylerine erişim noktası olarak kullanılarak uyanık hayatımız üzerine olumlu etkileri olabileceğini düşünüyorlar. Bu doğrultuda rüyaları çeşitli şekillerde izleyen ve etkileşimde bulunan yeni ve açık kaynaklı giyilebilir cihazlar geliştiriyor.
Giyilebilir eldiven benzeri cihaz Dormio‘yu geliştiren ekipten Dr. Horowitz: “Hafıza artırma, yaratıcılık geliştirme, ertesi gün ruh halinizi iyileştirme veya performansını iyileştirmek için geceleri yapabileceğiniz uygulanabilir şeyler var.” şeklinde açıklama yapıyor.
Dormio‘dan bahsetmek gerekirse hipnagojiden (uykuya dalmadan hemen önceki yarı bilinçli hal) yararlanarak yaratıcılığınızı artırmaya amaçlayan eldiven benzeri giyilebilir cihaz. Dormio, kullanıcılara akıcı düşünme ve özgür çağrışımlara erişim sağlamak için bu geçiş durumunu genişletmeye, etkilemeye ve yakalamaya yardımcı olur.
Daha önce söylediğim gibi cihaz açık kaynak ve Github‘da bulunan bio-sinyal izleme yazılımını kullanarak herkesin teorikte kendi Dormio eldivenini yapması mümkün.
Kulağa oldukça güzel gelen bir nevi ‘Rüyaları Hackleme’nin gerçek hayata faydası bir tarafa istediğimiz her şeyi yapabildiğimizi veya olabildiğimizi düşünebiliyor musunuz. Çocukken rüyanın içinde rüyada olduğumu (Lüsid Rüya) anladığım zamanlar olurdu. Bir süre devam ettirebilirken çoğu zaman yarım kalan. Şimdi bu durumu uzunca bir süre ve bilinçli bir şekilde yapabilme kabiliyetine teknolojinin yardıma koştuğu bir geleceğe doğru ilerliyoruz. En azından bu yönde çalışmalar var. Üstelik çoğu zaman bilimin ihtiyaç duyduğu objektif, tartışılmaz ve ölçülebilir verilerin oldukça muallak olduğu bir alanda. Bence bir gün bilim-ruhla birleştiğinde karşılaşacaklarımız daha önce hayal edilemeyen şeyler olacak.
Eğer konu ilginizi çekiyor ve daha çok bilgi almak istiyorsanız kaynaklardaki bağlantıları takip edebilirsiniz.
Kaynaklar:
- https://www.media.mit.edu/projects/sleep-creativity/overview/
- https://onezero.medium.com/an-mit-lab-is-building-devices-to-hack-your-dreams-d1a10ff932e3
- https://elemental.medium.com/scientists-want-you-to-lucid-dream-7d76eb3f0858
- https://futurism.com/mit-scientists-devices-hack-dreams
- https://github.com/tomasero/openSleep
Sosyal Medyanın Geleceği Dijital Diktatörlük mü?

Dünyanın en güçlü veya etkili insanı kim diye sorulsa, benim gibi sıradan biri ABD başkanı derdi diye tahmin ediyorum. Kimsenin yadsıyamayacağı bir gerçek var. O da sevmesekte ABD’nin en güçlü ülke olduğu gerçeği. Ama düşünün ki, ABD başkanın bile twitter hesabı askıya alınabiliyor. Belki kendi ülkesine darbe yapmaya kalkıştı, yandaşlarına kongreyi hedef gösterdi falan ama yıllardır yaptığı şeyi yapmaya devam ediyordu aslında. Senelerdir kanun tanımaz, otokratik, ayrıştırıcı ve hedef gösteren tweetler atıyordu. Artık değişen tek bir şey var, ‘ABD başkanı’ olarak etkisi ve gücü kalmadı.
Bu durumu fırsat bilen sosyal medya şirketleri yapılamaz denen şeyi yapmakta tereddüt bile etmedi. Twitter‘ın Donald Trump’a ayrı bir kini var biliyorum, bununla birlikte instagram, facebook, snapchat ve youtube‘da bu furyaya katılmaktan çekinmedi.

Daha bir kaç gün önce yaklaşık 2 milyar kullanıcıya ulaşan WhatsApp‘da kullanıcı sözleşmesini değiştirerek, 8 Şubat’a kadar kabul etmeyenlere uygulamayı kullandırmayacak. Yeni sözleşmenin en önemli maddesi ise, artık kişisel veriler ‘resmi’ olarak facebook’la paylaşılacak. İnsanlardan hemen itirazlar yükseldi, sanki hiç facebook’a veri sağlamıyormuş gibi ama günün sonunda biliyoruz ki, topluluk neredeyse insanlar o uygulamayı kullanacak. WhatsApp bu zamana kadar beklemesi boşuna değildi. Hatırlarsanız geçtiğimiz ağustos ayında facebook ani bir kararla Oculus sanal gerçeklik başlıklarına facebook hesabı zorunluluğu da getirmişti. Instagramıda düşünürsek belli ki, facebook’un veri tabanı reklam verenler için oldukça ilgi çekecek.
Google ise; mümkün olduğu kadar sessiz kalıyor, vücutta kanın dolaşması gibi sanal dünyada her tarafımızı sarmış durumda sessiz ve derinden ilerliyor. Youtube; gözü görmeye başlayan her insan evladına anne/baba’nın cep telefonu vasıtasıyla hayatına giriyor ve bir daha çıkamıyor. Bu arada anne/baba bir kaç saat rahat vakit geçiriyor!
Bulut bilişim firmaları, alışveriş siteleri özellikle Amazon ve AWS‘yi ise sadece sektörü bilenlerin tehlikenin ne derece olduğunu bilebildikleri bir durum söz konusu. Veri setleri, makine öğrenimi, derin öğrenme, büyük veri, yapay zeka, veri analizi gibi anahtar kelimeleri birleştirdiğimizde; sıradan kullanıcının ‘bulutta’ olan bitenden bile haberi yok.
Bir de ‘dijital faşizm‘ bahane edilerek ‘yerli ve milli‘ tek merkezli(!) çözümler geliştirilmeye çalışılıyor. Sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının treni kalkalı 10 sene olmasına rağmen jetonun düşmesi sevindirici olsa da; bence global iletişim çağında insan ve zaman kaynağı boşa harcanacak.
Bu anlattıklarımdan sonra ‘Sosyal medyanın geleceği dijital diktatörlük mü?‘ sorusu bence anlamsızlaşmaya başlıyor.
Asıl sormamız gereken soru:
Dijital diktatörlüğü nasıl yıkarız?
Oculus (Meta) Quest Fabrika Ayarlarına Sıfırlama Nasıl Yapılır?

Oculus Quest, şu anda piyasadaki en popüler VR başlıklardan biri. Çıkışının üzerinden bir seneden uzun bir zaman geçmesine rağmen stok sıkıntısı yaşanıyor ve insanlar sıfır cihaz bulmakta zorlanıyor. Bu yüzden ikinci el pazarı bile hareketli. Eğer Oculus Quest sanal gerçeklik başlığınızı satmaya karar verdiyseniz, başka bir hesapla kullanmak istiyorsanız veya sadece ayarların hepsini sıfırlamak ve en baştan başlamak için resetlemek istiyorsanız buradaki bilgiler işinize yarayabilir.
Telefonunuzu kullanarak fabrika ayarlarına dönmek için:
- Oculus Quest başlığınıza bağlı telefonda Oculus uygulamasını açın.
- Alttaki menüde Ayarlar‘a dokunun.
- Telefonunuza bağlı başlığa dokunun.
- Diğer Ayarlar‘a dokunun.
- Fabrika Ayarlarına Dön‘e ve ardından Yenile‘ye dokunun.
- Oculus Quest başlığınıza bağlamak istediğiniz hesapla Oculus uygulamasına giriş yapın ve cihazınızın kurulumunu baştan yapın.
Not: Telefonunuzu kullanarak Oculus Quest’i fabrika ayarlarına döndürebilmeniz için Oculus Quest’e bağlı hesaba erişiminizin olması gerekir. Aynı Wifi ağını kullanmanız gerekebilir.
Başlığı kullanarak fabrika ayarlarına dönmek için:
- Oculus Quest’i kapatın.
- Başlığınızdaki güç ve ses kısma (-) düğmelerine aynı anda basın ve başlığınızın önyükleme ekranı yüklenene kadar basılı tutun.
- Başlığınızdaki ses düğmelerini kullanarak Fabrika Ayarlarına Dön‘e gelin ve güç düğmesine basın.
- Başlığınızdaki ses düğmelerini kullanarak Evet‘e gelin ve güç düğmesine basın.
- Oculus Quest başlığınıza bağlamak istediğiniz hesapla Oculus uygulamasına giriş yapın ve cihazınızın kurulumunu baştan yapın.
Fabrika ayarlarına döndükten sonra Quest’inizi açarken sorun yaşarsanız, güç düğmesini 30 saniye boyunca basılı tutun.
Notlar:
- Oculus Quest’i fabrika ayarlarına döndürme işlemi geri alınamaz. Fabrika ayarlarına döndürülen cihazdaki tüm hesap bilgileri, cihaz verileri, indirilen oyunlar ve içerikler kaldırılır.
- Fabrika ayarlarına döndüğünüzde, satın aldığınız veya indirdiğiniz içerikler Oculus hesabınızdan kaldırılmaz. Bunları daha sonra cihazınıza tekrar indirebilirsiniz.
Güncel bilgiler ve destek için Oculus’un resmi destek sayfalarını ziyaret etmenizi öneririm.
Sanal Gerçeklik Nedir?

Sanal gerçeklik (VR), artırılmış gerçeklik (AR), karma gerçeklik (MR), zengin gerçeklik ve akıllı gözlük terimler sözlüğü.
Akşam haberlerine bakarsak 2020 yılı ölümcül salgınlarla, ekonomik krizlerle, çekirge istilalarıyla veya doğal afetlerle dolu gelebilir. Ama işin teknolojik yönü bambaşka ve gelecekte 2020 yılı dendiğinden bence teknolojik dönüşümün başladığı, yapay zeka, makine öğrenimi, sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik gibi bir çok yeni nesil teknolojilerinin filiz vermeye başladığı yıl olarak anılacak.
Son zamanlarda takip ettiğim VR/AR teknolojileri hakkında yeni çıkan sanal gerçeklik başlıklarının özelliklerine baktığımda anlamakta zorlandığımı fark ettim. Bu nedenle kavram kargaşasını bitirmek ve bilmediğim bazı terimleri anlamak için kısa bir araştırma yaptım. Benim gibi meraklılar ve konu hakkında kısa, net ve bilgilendirici açıklamalara ihtiyacı olanlar için derledim. Bu yazıyı olabildiğince güncellemeye çalışacağım. Yeni şeyler öğrendikçe ya da açıklamalı görseller buldukça ekleyeceğim. Sizin bildiğiniz ya da aşağıda olması gerektiğini düşündüğünüz terimleri yorumlara yazarsanız hızlı bir şekilde yazıya ekleyeceğim.
SANAL GERÇEKLİK, ARTIRILMIŞ GERÇEKLİK VE KARMA GERÇEKLİK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
VR – Virtual reality – Sanal gerçeklik nedir: Teknoloji kullanılarak oluşturulan kurgular ile gerçek ve hayalin birleştirilmesidir. Bir başka deyişle çeşitli teknolojiler kullanarak, duyu organların sanal ortamları gerçek gibi algılanmasını sağlanmasıdır.
Sanal öğrenme ortamları, turizm amaçlı sanal tur, VR oyun, sanal toplantılar veya sohbet yazılımları, 3d video araçları, iş süreçlerini hızlandırmak için verimlilik ve birlikte çalışma deneyimlerini zenginleştirmek için tasarlanmış platformlar, sanal gerçekliğin kullanım alanları olarak gösterilebilir.
AR – Augmented reality – Artırılmış gerçeklik nedir: Sanal ve fiziksel dünya arasındaki boşluğu doldurarak mevcut bir ortamın üstüne dijital katmaların eklenmesidir.
DoF – Degrees of Freedom – Özgürlük dereceleri:Hareket eksenleri (DoF) nedir: 3 boyutlu dünyamızda toplam 6 eksen yani 6DoF vardır. VR için izlenen bir ekseni tanımlamak için DoF kullanılır. İzleme, donanım kullanarak eksenler üzerindeki açı veya mesafe değişikliğini izleme yeteneğinden gelir.
FoV – Field of View (Görüş alanı) nedir: İnsanların görüş alanı dikeyde ve yatayda yaklaşık 180 derecedir. Bu nedenle sanal gerçeklik deneyimi için ekranda gösterilen görüntününde olabildiğince bu oranlara olması gerçeklik deneyimini artıran bir unsur olarak karşımıza çıkar. Mesala Valve Index ve HP Reverb 130 derecelik bir görüş alanı sunarken, Oculus Rift, HTC Vive 110 derece, PSVR ve Oculus Quest ise 100 derecelik bir görüş alanı sunuyor.
HMD – Head Mounted Display – Başa takılan ekran (HMD) nedir: başın üzerine veya kaskın bir parçası olarak (havacılık uygulamaları için Miğfer monteli ekran), birinin önünde veya her birinin önünde küçük bir ekran optiği bulunan bir görüntüleme aygıtıdır. Bir HMD’nin oyun, havacılık, mühendislik ve tıp gibi birçok kullanımı vardır. Sanal gerçeklik başlıkları ve akıllı gözlükler de bir çeşit HMD’dir. (Wikipedia) (Imgur’dan açıklayıcı bir infografik)
Holographic Display – Holografik görüntü nedir: Üç boyutlu sanal bir görüntü oluşturmak için ışık kırınımından yararlanan bir görüntü türüdür. Holografik görüntüler, izleyicinin görüntüyü görebilmesi için herhangi bir özel gözlük veya harici ekipman yardımı gerektirmedikleri için diğer 3 boyutlu görüntü formlarından ayrılır. (Wikipedia)
Holographic Screen – Holografik ekran nedir: Bir video projektörün projeksiyon yüzeyi için özel kaplamalı cam kullanan iki boyutlu bir ekran teknolojisidir.
HR – Hyper Reality – Hiper gerçeklik nedir: Henüz konsept aşamasında olan bu teknoloji rüya aleminden hallice duruyor 🙂
IPD – interpupillary distance – gözbebekleri arası mesafe
LBE – Location-Based Entertainment: Konum tabanlı eğlence
MR – Mixed Reality – Karma/zengin gerçeklik nedir: Gerçek ve sanal dünyaların, fiziksel ve dijital nesnelerin gerçek zamanlı olarak bir arada var olduğu ve etkileşime girdiği yeni ortamlar ve görselleştirmeler üretmek için birleşmesidir.
Oculus Link – Oculus Quest’i bilgisayara bağlamak için gerekli USB Type-C kablosu. (Resmi Destek Sayfası)
OpenXR – OpenXR nedir: Sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik platformlarına ve cihazlarına erişim için açık, telifsiz bir standarttır. Khronos Grubu konsorsiyumu tarafından yönetilen bir çalışma grubu tarafından geliştirilmiştir. Bir çok firma tarafından desteklenen standart ile kısaca bir VR uygulama yazıp, markadan bağımsız olarak uyumlu tüm başlıklarda çalışması mümkün olabilmektedir.
PPD – Pixel per degree nedir: Görüş alanını hesaba katan bir piksel yoğunluğu ölçüsü.
Smart Glasses – Akıllı gözlük nedir: Giyenin yanında veya gördüklerine bilgi ekleyen giyilebilir bilgisayar gözlükleridir.
VR Tour – Sanal tur nedir: genellikle bir dizi video veya fotoğraftan oluşan mevcut bir konumun simülasyonudur. Ses efektleri, müzik, anlatım ve metin gibi diğer multimedya öğelerini de kullanabilir.
WebAR – WebAR nedir: Bir web sayfasında düzenlenen Artırılmış Gerçeklik deneyimi için Web tabanlı Artırılmış Gerçeklik’in kısaltmasıdır. Kullanıcıların tek bir iOS veya Android akıllı telefon kamerası aracılığıyla Artırılmış Gerçeklik deneyimini görüntülemek için web sayfasının URL’sine gitmenin yeterli olduğu anlamına gelir.
WebVR – WebVR nedir: Uygulamaların bir web tarayıcısında HTC Vive, Oculus Rift, Google Cardboard veya Açık Kaynak Sanal Gerçeklik (OSVR) gibi cihazlarla etkileşime girmesini sağlayan deneysel bir JavaScript (API) uygulama programlama arabirimidir. Firefox ve Chromium tabanlı tarayıcılarda kullanılmış fakat WebVR API’nın yerini, sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik cihazlarını aynı anda temsil edebilen daha güçlü bir WebXR API’ye bırakmasıyla emekli edilmiş ve artık kullanılmamaktadır.
WebXR – WebXR nedir: Son yılların yükselen trendlerinden olan WebXR, web üzerinden VR (Sanal Gerçeklik) ve AR (Artırılmış Gerçeklik) deneyimleri sağlamayı amaçlayan bir JavaScript API. Aslında 2016 yılında WebVR olarak başlayan macera artırılmış gerçekliğin de eklenmesi ile Genişletilmiş Gerçeklik (XR — Extended Reality) adını aldı.
XR – Extended Reality – Genişletilmiş gerçeklik nedir: Sanal gerçeklik (VR), artırılmış gerçeklik (AR) ve karma gerçeklik (MR) teknolojileri bir araya getiren genel bir kavramdır. Genişletilmiş gerçeklik veya XR nispeten yeni bir terim olmakla birlikte fiziksel ve sanal dünyaları birleştirerek kullanıcı için tamamen sürükleyici bir deneyim yaratır.
Sizin bildiğiniz ya da yukarıda olması gerektiğini düşündüğünüz terimleri yorumlara yazarsanız hızlı bir şekilde yazıya ekleyeceğim.
Sosyal Medyada İngilizce Kısaltmalar ve Anlamları
Sosyal medyada sıkça karşılaşılan İngilizce kısaltmalar ve anlamları ile ilgili eğlenceli ve bilgilendirici bir videoya denk geldim. Biraz kopyala yapıştır oldu ama idare edin artık. En kısa zamanda -ASAP- öğrendiğim diğer kısaltmaları da eklemeye devam edeceğim.
- ASAP = As soos as possible – En kısa zamanda
- BTW = By the way – Bu arada
- LOL = Laughing out load – Yüksek sesle gülmek
- LMAO = Laughing my ass off – Katılarak gülmek
- PPL = People – İnsanlar
- PLZ = Please – Lütfen
- BRB = Be right back – Hemen dönüyorum
- GF = Girl friend – Kız arkadaş
- BF = Best friend (boy friend)- En yakın arkadaş – Kanka
- BFF = Best friend forever – sonsuza kadar en iyi arkadaş
- BFF4L = Best friend forever for life – Ömür boyu en yakın arkadaş
- BYOB = Bring your own bottle – Kendi içeceğini getir
- TBT = Throw back thursday – Geçmişte bir perşembeden anılar
- DM = Direct message – Direkt mesaj
- PM = Personal mail / message – Özel posta
- OMG = Oh my god – Aman tanrım
- THX = Thanks
- NSFW = Not safe for work – İşte seyretme, açma, bakma!
- B/C = Because – Çünkü
- W/OUT = With / Without – Birlikte / Onsuz
- FYI = For your information – Bilginize
- WTF = What the fuck – waht the flip – Hassi.ktir
- TGIF = Thank god it’s friday -Tanrım cuma geldi sonunda
- HBD = Happy birthday – Mutlu yıllar
- BDAY = Birthday – Doğum günü
- ETA = Estimated time of arrival – Tahmini varış zamanı
- BAM = Below average mentally – Gerizekalı
- NVM = Nevermind – Her neyse
- RN = Right now – Şimdi
- K = OK – Tamam
- GTG = Gotta go – Gitmem gerek
- L8 = Late – Geç
- L8R = Later – Daha sonra
- AKA = Also known as – Ayrıca şöyle de bilinir
Covid-19 Salgını ve Bana Düşündürdükleri
Covid-19 salgını nam-ı diğer korona virüs. Benim bakış açımla insanlığın içine düştüğü kokuşmuş çukuru görünür kılan görünmez tehlike.
Türkiye’de 10 Mart 2020 tarihinde sağlık bakanının ‘ilk vaka tespit edildi‘ açıklamasıyla resmi olarak duyurulan corona virüs hastalığı; oldukça bulaşıcı olması nedeniyle 2019’un son günlerinde (12 Aralık) Çin‘in Wuhan kentinde ortaya çıktıktan sonra dünya genelinde hızlıca yayıldı. Dünya Sağlık Örgütü’nün küresel pandemi ilan etmesi fazla uzun sürmedi ve 11 Mart tarihinde ilan edildi. Ama benim konum bu değil. Kendi bakış açımla gördüklerimi ve manevi hastalıklarım(ız)dan bahsetmek için bu yazıyı yazmaya karar verdim. Ayrıca bir blog tutupta Covid-19 gibi 100 yılda bir gelen felaket için bir şeyler yazmasam olmazdı.
Bu noktada şunu belirtmem gerekiyor. Hayatın akışına ve yaşadığımız olaylara bakışım biraz farklı. Başımıza gelen olaylar, geçmişte yaptığımız seçimlerin sonucu olabileceği gibi; ne olduğumuz gerçeğinin hak ettiklerimizin nedeni olabileceğine inanıyorum. Yani islami manada kadersel bir bakış açısı. Bu nedenle bazen olayların kendisine değil, perdenin arkasındaki manaya odaklanmaya çalışırım.
Pandemi sürecinin bana ne anlattığı konusuna geçmeden önce şu an yaşadıklarımızı genel olarak hatırlamakta fayda var.
- Mesafe: İnsanlar arası güvenli mesafe uygulaması ile sosyal mesafe kavramının hayatımıza girmesi. Sosyal mesafe uygulaması daha sonra düğün salonları, restoran ve cami gibi toplu bulunulan ortamların kapatılmasına neden oldu. Özellikle Kâbe’nin kapanması islam alemi için ne derece önemli olduğunu söylememe gerek yok.
- Karantina – Ev Hapsi: Önce ‘evde kalın‘ çağrıları sonra ‘sokağa çıkma yasağı’ ve en son ‘sokağa çıkma kısıtlaması‘ olarak sosyal izolasyon ve hayatımızın devlet tarafından kısıtlanması.
- Maske uygulaması: Bilimciler tarafından önce hiç bir faydası yok, sonra da olmazsa olmaz ve zorunlu tutulan ağıza maske takma. Bunu ortak kullanım alanlarında zorunlu tutan kurallar dahası hayatımızdan ne zaman çıkacağı da belli değil.
- El yıkama ve hijyen kuralları: Virüs’ün yayıldığı ilk zamanlar tüm dünyada ellerin nasıl yıkanması gerektiği hakkında özel videolar ve sabun kullanımının öneminin vurgulanması. Toplu alanlarda el dezenfektanlarının bulundurulması ve hijyen kurallarının sürekli hatırlatılması.
- Sadece yakınlarla cenaze uygulaması: Covid-19 hastalığı nedeniyle ölenlerin defin işlemleri özel şartlar altında gerçekleştiriliyor ve sadece birinci derecede akrabası cenazeye katılabiliyor.
- Uzaktan eğitim ve evden çalışmayla tanışma: Korona virüsün yayılmaya başladığı günlerde, 19 Mart’ta tatil edilen okullarda öğrencilerin eğitiminin yarıda kalmaması için uzaktan eğitim uygulamasına geçildi. Aynı şekilde bilgisayar veya telefon başında işlerini halledebilecek kişiler için şirketler evden çalışma uygulamasına başladı.
- Online video ve sohbet uygulamalarının yükselişi: Sosyal izolasyon ve mesafe günümüz iletişim şeklini hızlıca değiştirerek online ortamlara kaydırdı. Çok kişiyle görüntülü toplantı yapma uygulaması Zoom, internetin yeni parlayan yıldızı oldu. Hemen arkasından Google (Meet) ve Facebook (Odalar) gibi büyük şirketler de olaya dahil oldu. Tabi bu arada Youtube ve Netflix gibi online film/dizi/video izleme siteleri de evde kalanların ilk tercihlerinden oldu. Online trafik o kadar artı ki siteler videoların stream edilirken çözünürlüklerini düşürmek zorunda kaldı.
- Online alışveriş sitelerinde satışların patlaması: Tüketim çılgınlığı salgın veya ev hapsi dinlemedi. İnsanlar AVM’lere gidemedi ama online alışveriş sitelerine adeta saldırdı. Hemen getirme uygulamaları ile günlük market alışverişleri bile online ortamlara kaydı.
- Stokçuluk: Özellikle salgının ilk günlerinde sokağa çıkma yasağı ile tanışarak insanların panik yapması, doların yükselmesi, hükümetin hafta sonu için sokağa çıkma yasağını 2 saat önceden açıklayarak oluşturduğu kargaşa ve Türkiye ekonomisindeki çalkantılı süreç bazılarını yiyecek ve içecek ürünlerini stok yapmaya itti.
- Fırsatçılık / fahiş fiyatlar: Aslında her zaman olan ama koronavirüs salgınında iyice ayyuka çıkan aç gözlüğün toplumda yer ettiği gerçeği. En hassas olduğumuz durumlarda bile ne hale geldiğimizi göstermesi hakikaten ibretlik. Maske, kolonya ve dezenfektan gibi toplum sağlığını ilgilendiren bazı ürünlerde fiyatların 30-40 kat artması akıl alır gibi değil. Bunun yanında webcam veya oyun konsolları gibi teknoloji ürünleri de arttı (doların yükselmesinin de etkisi var) ama bunlardan bahsetmiyorum bile.
- Covid-19’un küresel bir salgın olması: Bu maddeyi özellikle eklemek istedim çünkü şu an yaşadığımız grip salgının en önemli detaylarından olması. Din, dil, ırk, sosyal statü, zengin ve fakir ayrımı yapmadan dünya çapında herkesi etkilemesi. Özellikle 60 yaş üstü insanlarda ölüm oranının yüksek olduğunu notunuda ekleyelim.
Bakış açısını değiştirdiğimde corona virüs salgınının nedenlerini, etkilerini ve nelerle karşılaşabileceğimiz hakkında düşündüklerim.
- Hastalığı ve ölümü görünce ağzımızı veya elimizi temizlediğimiz gibi daha önce kalplerimizi temiz tutsaydık şimdi bunlar başımıza gelmezdi.
- O kadar boş (!) hayatlar yaşıyor ve boş konuşuyorduk ki ağızlarımız kapandığı gibi, Rabbimiz bedenlerimizi de evlere kapattı.
- Aile ve akrabalık bağlarını kopardık ve şimdi Allah Azze ve Celle’de herkes arasındaki mesafeyi arttırdı. Yakınlarımızın cenazelerine bile gitmemize izin verilmiyor
- Müslümanlarda kafirlerle aynı belaya uğradı çünkü onlar gibi yaşıyorlar ve onlara benziyorlardı.
- Kâbe’yi bize kapattı ve artık azap vaktinin geldiğini gösterdi. Dünya’nın en kutsal yeri kapatıldı.
- Yaklaşık 2 milyar müslüman olmasına rağmen camiilere bu kadar az kişi gidiyordu artık hiç kimse gidemiyor. Namaz kılanlar da dahil. Çünkü onlarda kendilerine çalışıyor ve başkalarının namaza başlamasına vesile olmaya uğraşmıyorlardı.
- Bunca felaket ve ölümlere rağmen hâlâ dünya mallarına saldırdık Allah celle celalühü’de bizi fırsatçılarla baş başa bıraktı. Gereksiz ve fazla harcamalarla belki de ileride gelecek daha büyük maddi felaketlere zemin hazırlandı.
- Dünya mallarına saldırmamız ve stokçuluk bazı ürünlerin fiyatlarının artmasına neden olduğu gibi bazı sahip olunan varlıklarında değerinin düşmesine neden oldu veya olacak. Yakın gelecekte ihtiyacımız olduğunda ne kadar değersizleştiklerini göreceğiz.
- Son yıllarda dünya genelinde oluşan ekonomik dengesizlik ve sıkıntılar pandeminin de etkisiyle artarak devam edecek. Bir çok firma kapanacak. Bir çok kişi işsiz kalacak. Bir çok insan açlık çekecek.
- Eskiden TV’lerde, gazetelerde ya da belgesellerde gördümüz Afrika’da açlıktan ölen insanları görüp üzülerek iç çektiğimiz o akibete uğramamız mümkün olabilir. Hak ettik mi diye sorma, bolluk içinde ve Allah’a isyanla yaşadığımız bu ömürle fazlasını hak ettiğimizden şüphem yok.
- Müslümanlar olarak önce dünya mı, iman mı karar vermek zorundayız. Sağlıklı olarak yaşanacak isyan dolu uzun bir ömür ahiret hayatını felaketle sonuçlandırabilir. Dünya işleriyle uğraşmayalım demiyorum ama önceliklerimizi iyi belirlememiz gerekiyor. Allah kuluna zulmetmez. Rahmet kapısı hep açık ve değerlendirmemiz gerekli.
- Daha önceki felaketlerde olduğu gibi şimdide bize az bir şey dokunur sonra geçer gider biz de eski hayatımıza döneriz diye düşünüyoruz ya, çok bekleriz… Sonbaharda virüsün tekrar ortaya çıkabileceğinden ve ikinci dalganın daha tehlikeli olabileceğini düşünüyorum. Bu beladan tek bir kurtuluş reçetesi var: Tevbe edip salih amel işlemek.
- Kişiler ve olaylara takılmaya gerek yok. Ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel, teknolojik ve dinsel dönüşüm noktasındayız. Çok dikkatli olmak gerekiyor. İnsanların (özellikle müslümanların) dinini çalmak için çok fazla tuzak var. Yeni putlar ortaya çıkartabilirler. Maddeye bakıp yarar göreceğini düşünen ve hatta insanların iyiliği gibi gözüken şeyler aldatıcı olabilir ve asıl kötü sona neden olabilir. Müslüman uyanık olmalı.
- Türkiye olarak çok çok çok zor zamanlardan geçeceğiz. Bu kadar zulümün bir bedeli olacak. Yıllardır hapsolduğumuz cendereden çıkmak kolay olmayacak. Allah celle celalühü yardımcımız olsun.
- Sosyal çalkantılar bazı (büyük) devletlerin yıkılmasına, bazılarının bölünmesine, bazılarının işgal edilmesine tanık olabiliriz. Devletlere olan güvenin sarsıldığı otokratik liderlerin çoğaldığı bu günlerde bazıları için ise fırsatlar doğabilir. Bilemiyorum belki de 3. dünya savaşının provalarıdır.
Burada yazdığım her şey beni bağlar. Geleceğe yönelik yaptığım tahminler olacak diye bir kural yok. En doğrusunu Allah Azze ve Celle bilir. Rabbim bana, aileme ve tüm müslümanlara bu zor günleri en az zararla ve istikâmet üzere yaşayarak geçirmeyi nasip etsin. Allah celle celalühü adını unutturmasın. Amin.
Yasal ve bedava film izlemek için en iyi siteler

Filmleri ve dizileri yasal olarak ücretsiz olarak izlemek varken neden ödeme yapalım ki? Ödeme yok, kredi kartı veri paylaşımı yok, reklam spam’i yok, bu sitelerde oturum açma veya hesap oluşturmak bile yok. Belki en son çıkan ve filmler ve diziler yok ama bütçesini düşünenler ve İngilizce bilenler için her türlü seçenek var. Üstelik bu websiteleri öyle merdiven altı kalitesiz yayın yapan çakma dizi sitelerinden değil. Sony, FOX ve Walmart gibi dünyanın en büyük firmalarının sahibi olduğunu sitelerden bahsediyorum. Film ve dizi severler için bu liste bence bulunmaz bir hazine… Keyfini çıkarın 🙂
Bu yazıyı ve siteleri güncel tutacağım. Listede olmayan sizin kullandığınız bedava film izleme sitesi varsa yorumlar bölümünden bize de bildirin.
Yasal ve ücretsiz film izleme siteleri

Tubi TV, Fox‘un sahibi olduğu ve ücretsiz online film ve dizi izlemenizi sağlayan en iyi seçimlerden biri. Tubi; Android, iOS, Roku, Apple TV, Amazon Fire TV, Xfinity X1, Xbox, Samsung Smart TV’ler, Sony Smart TV’ler, PlayStation ve web’de ücretsiz olarak kullanılabilir. Üye olup kullanabileceğiniz gibi sadece web sitesine girerek üye olmadan bir film seçip rahatlıkla izleyebilirsiniz.

Vudu ise ABD’li şirket Walmart‘ın sahibi olduğu bir online streaming websitesi. Ücretli ve ücretsiz seçenekleri bulunan Vudu‘da seçenekler arası tek fark reklamlar. Ama güzelce kategorilere ayrılmış bir çok film ve dizi için gayet makul bir bedel.

Popcornflix, Screen Media Ventures‘a ait ücretsiz bir çevrimiçi film sitesidir. Web sitesi bir çok filmlere, dizilere, TV şovlarına ve viral videolara ev sahipliği yapıyor – Tüm bunlar ücretsiz. Ancak ara sıra kısa reklamlar izlemek zorunda kalacaksınız. Bazı sitelerde reklamları kapatırken hissedilen strese göre az bir bedel.

Crackle yasal ve ücretsiz bir çevrimiçi film akışı web sitesidir. En sevdiğiniz filmleri veya TV dizileri izlemek için kaydolmanız bile gerekmez. Sony Pictures Entertainment Company‘ye ait olan Crackle’ı TV’nizde veya dizüstü bilgisayarınızda ücretsiz olarak kullanabilirsiniz ama maalesef bu site için VPN kullanmanız gerekecek çünkü Türkiye’ye kapalı.

Veoh, filmler, diziler, TV şovları, müzik, çizgi filmler ve çok daha fazlası için ücretsiz çevrimiçi akış hizmeti sunuyor. Amerika Birleşik Devletleri merkezli İnternet televizyon hizmeti olarak açılan websitesi 2006 yılında yayın hayatına başlamış. Siteden yararlanmak için abone de olabilirsiniz ancak bu zorunlu tutulmamış.

CONtv sadece ücretsiz bir çevrimiçi film akışı web sitesi değil, aynı zamanda bir eğlence hazinesine ev sahipliği yapmaktadır. En sevilen film veya dizileri bedava izlerken reklam gösterir ve sadece bu kadar. Üye olmak yok, para vermek yok, kaçak dizi sitelerinde reklamlarla cebelleşmek yok.
WebXR Nedir?
Son yılların yükselen trendlerinden olan WebXR, web üzerinden VR ( Sanal Gerçeklik ) ve AR ( Artırılmış Gerçeklik ) deneyimleri sağlamayı amaçlayan bir JavaScript API. Aslında 2016 yılında WebVR olarak başlayan macera artırılmış gerçekliğin de eklenmesi ile Genişletilmiş Gerçeklik (XR — Extended Reality) adını aldı.
XR terimi anlam olarak; konum izleme özelliğine sahip mobil cihazlar veya kafa izleme yeteneklerine sahip teknolojileri AR veya VR kullanmak demektir.
WebXR ise web geliştiricilerinin donanımla doğrudan uğraşmak zorunda kalmadan VR veya AR uygulamaları oluşturmaları için yeni bir API standardıdır. Kullanıcılar, eklentiler veya yazılım yüklemeye gerek kalmadan sanal veya artırılmış gerçeklik içeriğini görüntülemeye başlamak için yalnızca web tarayıcısını kullanabilir. Geliştiriciler kodu bir kez yazar ve farklı markalardan (Oculus, Vive, Windows Mixed VR, vb.) tüm cihazlarda çalışır.
Örneğin; https://moonrider.xyz/ veya https://hubs.mozilla.com/
Bilgi ekonomisi kuşatırken, meleklerin cinsiyetini merak eden genç

İcat çıkarmamak için bin dereden su getirenler kadar enerjim ve kararlılığım olsaydı belki bugün bu satırları yazmak zorunda hissetmeyecektim. Hayatın gizli tuzakları arasında gizli hazinelerinde olduğu gerçeği benden uzun bir süre saklı kalmayı başardı. Artık ne düşünmem gerektiğini biliyor ama ne yapmam gerektiğini bilmiyorum. Evet kendinizi tebrik edebilirsiniz ey yüce bilgi kişi!
Yukarıda kısa bir yazıyla tarif etmeye çalıştığım durum, ulusumuz ve şahsım için çözülmesi çok zor hale gelmiş bir düğümü anlatıyor. Dünya uzun bir süredir çok hızlı değişiyor ve biz seyrediyoruz… Birazcık bile dünyadaki gelişmeleri takip edenler için geleceğin nelere gebe olduğu çok açık… Teknolojik gelişmeler sosyal, ekonomik ve hatta psikolojik durumumuzu direkt olarak etkileyecek hale geldi. Bu noktada, kendi adıma, Türkiye’nin içinde bulunduğu çukur ve kokuşmuşluğun sadece buraya notunu düşerek asıl konuma dönmek istiyorum.
Gazeteci Erkan Öz’ün youtube kanalında izleğim Gerçek Ekonomi programı beni bilgi ekonomisini anlamaya ve nasıl fayda sağlayabilirim sorusuna yöneltti. İçinde bulunduğumuz ekonomik durumun da etkisi oldukça yüksek tabi ki. Her ne kadar bazı taşlar hala yerine oturmasa da kısaca not almak gerektiğini düşünüyorum. Görünen o ki; ileride bu yazıya dönüp tekrar tekrar bakmam ve güncellemem gerekecek.
Yeni ekonomi ya da nam-ı diğer bilgi ekonomisinin ne olduğu arayışı beni ilk olarak psikoloji, istatistik okumuş ve araştırma metotları konusunda yüksek lisans yapmış Dan Tapscott’a götürdü. 1947 doğumlu ve iş stratejileri ve organizasyonel değişimler konusunda uzman Kanadalı konuşmacı, yazar ve danışman. 1996 yılında yeni ekonomi ve bilgi ekonomisi hakkında hazırladığı 12 maddelik açıklamayı yeni keşfetmiş olmanın hüznünü yaşadığımı söylesem ne kadar kendimi ifade edebilirim bilemiyorum.
Tapscott, bilginin temel üretim faktörü olarak ön plana çıktığı yeni ekonomi modelinin temel özelliklerini şöyle sıralıyor.
- Yeni Ekonomi Bilgi Ekonomisidir: İşletmelerin en önemli gücü, üretim faktörleri değil bilgi gücüdür.
- Yeni Ekonomi Dijital Bir Ekonomidir: Daha ucuz ve güvenilir bir iletişim sağlayan dijital ekonomi, yeni ekonominin temel taşıdır.
- Yeni Ekonomide Sanal Bir Dünya Oluşur: Sanal piyasaların ortaya çıkması ile kurumlar arasındaki iletişim biçimi değişmiş, analogdan dijitale kaymıştır. Dolayısı ile ekonomik işleyiş, sanal piyasalarda gerçekleşmeye başlamıştır.
- Yeni Ekonomi Moleküler Bir Ekonomidir: Yeni Ekonomide, işletmelerin temeli birey üzerine kuruludur. Birey kendi başına faaliyette bulunmaktadır ve bireyin kurduğu ekipler aracılığıyla yeni bileşim altyapısı genişleyecektir.
- Yeni Ekonomi Ağ Ekonomisidir: Ülkeler ve işletmeler kendi aralarında bilişim altyapılarını oluşturmaktadırlar. Bilişim gücü olmadan, yeni ekonominin işlemesi imkansızdır.
- Yeni Ekonomide Aracılar Ortadan Kalkacaktır: Özel ve kamu sektöründe birçok kurum tüketicileriyle ağlar aracılığı doğrudan temas kuracaklar ve aracıları büyük ölçüde ortadan kaldıracaklar.
- Yeni Ekonomi Yenilikleri Temel Alır: Firmaların ilkesi, ürettikleri ürünlerin modasını yine kendilerinin geçirmesidir. Eğer kendileri yapmazlarsa başka bir firma yeniliği gerçekleştirecektir.
- Yeni Ekonomi Üretici ve Tüketici Arasındaki Farkı Belirsizleştirmektedir: Yeni bilişim teknolojileri müşterilerin üreticiler ile daha fazla etkileşim içinde olmalarına imkan sağlamaktadır.
- Yeni Ekonomi Küresel Bir Ekonomidir: Bilginin anahtar role sahip olması tek bir dünya ekonomisi yaratmaktadır. Küreselleşme yeni ekonomiden soyutlanamamaktadır.
- Yeni Medya Sektörü: Yeni ekonomide anahtar sektör bilişim teknolojilerinden yoğun olarak faydalanan medya sektörüdür.
- Hız: İşletme başarısı ve ekonomik faaliyetler açısından hız anahtar değişken olmuştur.
- Farklı Sosyal Problemler: Yeni ekonomi politik, ekonomik, kültürel, güvenlik gibi konularda farklı sorunları da beraberinde getirmektedir.
Son yıllarda artan bir şekilde hayatımıza girmeye başlayan ekonomik sürecin tarifinin 1996 yılında yapıldığını şimdi öğrenmek bile körlüğümü açıklamak için yetersiz kalıyor. Zira Erkan Öz’ün videolarını izleyeli neredeyse 10 ay oldu ve erteleme hastalığı nedeniyle ‘lütuf’ gösterip yeni bakabildim. Videolardan izlediğim kadarıyla yaklaşan fırtınan sesleri geliyordu ama bir anlam ifade etmiyordu.
Kişisel ve toplumsal olarak neler yaptığım(ız), neler düşündüğüm(üz), nelerle uğraştığım(ız) aklıma gelince bu 12 madde bende soğuk duş etkisi yaratıyor. Titiriyorum sonra kendime geliyor ve yine titriyorum. Teknolojik gelişmeler ve bunun doğal sonucu olarak sosyal ve kültürel etkileri nihayetinde eskiye dayanan ekonomik modelinde sonunu getirmek üzere. Görünen o ki; bu fırtına, geçmişe kazık çakanları gömecek, değişime/gelişime yelken açanları ise çok hızlı ilerletecek…
ve bu yazı burada bitmeyecek…. umarım!
Kaynaklar:
Artırılmış Gerçeklik Nedir? Nasıl ve Nerelerde Kullanılır?

Geleceğe dönüş filminin bu sahnesini hatırladınız mı bilmiyorum ama aslında artırılmış gerçekliğin tanımını yapmak için çarpıcı bir görsel. Basitçe dünyayı görme biçimimizi değiştiren teknoloji olarak tanımlasak yanlış olmaz sanırım. Bununla birlikte artık filmin çekildiği 1980’li yıllarda değiliz ve günümüz insanı için bu tanıma biraz daha ayrıntı ekleyebiliriz.
Artırılmış gerçeklik (AR) teknolojisi, sanal ve fiziksel dünya arasındaki boşluğu doldurarak, mevcut bir ortamın üstüne dijital katmanların eklenmesidir. Öyleki, bir cihazın kamerasını kullanarak, arttırılmış gerçeklik deneyimi sunmak için ekranda grafik, ses ve video gibi dijital içerikler görüntülenir. Uygulanan dijital içerik için uygun sensörler, donanımlar, datalar veya online ortamlardan yararlanmak mümkündür. Sanal gerçeklik deneyiminin (VR) aksine, artırılmış gerçeklik farklı bir dünya yaratmak değildir. Bunun yerine, yakın çevreniz ve sanal bileşenlerden oluşur.
Artırılmış gerçeklik, gündelik deneyimleri geliştirmek, fiziksel alanınızı daha anlamlı kılmak için dijital içeriği kullanılır. Bazı endüstrilerde perakende satışı arttırmak, iş hedefleri ve eğitim, daha etkili müşteri deneyimi gibi alanlarda kurumsal olarak kullanılmaktadır. Sahip olduğu özellikler ile iş, oyun, eğitim vs gibi bir çok alanda kullanılabilir ve aslında adından da anlaşılacağı üzere kullanıldığı alanda artırılmış etki ve etkileşim sağlar.
Artırılmış Gerçeklik Çeşitleri
Artırılmış gerçekliği nasıl kullanıldığını daha iyi anlamak için, farklı türleri inceleyelim ve günümüzde nasıl kullanıldığına dair örnekler görelim.
İşaretçi tabanlı artırılmış gerçeklik
İşaretçi tabanlı AR uygulamaları tetiklemek için özel bir şekil taşırlar. QR kod, benzersiz bir resim veya uygulama ile ilgili kodlar tanındığı anda uygulama tetiklenir ve dijital içerik şeklin üzerine yerleştirilir. Bunun için genellikle mobil bir cihaz veya artırılmış gerçeklik gözlüğü kullanılabilir.
İşaretçi bazlı artırılmış gerçeklik, pazarlama ve perakende amaçlı olarak kullanılmaktadır. Günümüzde kartvizitler veya hareket eden broşürlerle karşılaşmak gayet normal sayılıyor.
İşaretçisiz artırılmış gerçeklik
İşaretçi tabanlı olmayan AR, kullanıcının sanal nesneyi nereye koyacağına karar vermesine izin verdiği için, işaretçi-tabanlı AR’den daha çok yönlüdür. Çevrenizdeki herhangi bir şeyi taşımak zorunda kalmadan farklı stilleri ve konumları tamamen dijital olarak deneyebilirsiniz. Bunun için genellikle mobil bir cihaz veya artırılmış gerçeklik gözlüğü kullanılabilir.
İşaretçisiz AR yazılımının işini yapması için gerekli bilgileri kamera, GPS, dijital pusula ve ivmeölçer gibi cihazın donanımlarından sağlar.
Bu örnekte, sanal araba, çevredeki alan ne olursa olsun herhangi bir yere yerleştirilebilir, görünümü ayarlayabilir, döndürebilir ve araç hakkında bilgileri görebilirsiniz.
Konum tabanlı artırılmış gerçeklik
Konum tabanlı AR, dijital içeriği ve oluşturduğu deneyimi belirli bir yere göre oluşturur. Nesneler, bir kullanıcının konumu önceden belirlenen noktayla eşleştiğinde ekranda gösterir.
Artırılmış gerçeklik oyunu Pokemon Go, konum tabanlı bir AR örneğidir. Akıllı telefonunuz aracılığıyla dünyamızda sanal Pokemon’ları oluşturuyor ve kullanıcıların mümkün olduğunca çok sayıda karakter toplamasını amaçlıyor.
Süperpoze artırılmış gerçeklik
İngilizcede ‘superimposition AR’ olarak geçen benim (şimdilik) süperpoze AR dediğim deneyim, fiziksel dünyadaki bir nesneyi tanır ve alternatif bir görünüm sağlamak için değiştirebilir. Bu değiştirme, nesnenin bir kısmının veya her şeyin tamamen yeniden oluşturma işlemi şeklinde olabilir. Pazarlama ve online satış için çok uygun bir yöntemdir.
Projeksiyon tabanlı artırılmış gerçeklik
Projeksiyon tabanlı AR, diğer işaretçi gerektirmyen artırılmış gerçeklik türlerinden biraz farklıdır. İçeriği görüntülemek için mobil cihaza ihtiyacınız yoktur. Bunun yerine ışık kullanılarak, etkileşimli deneyim oluşturmak için dijital grafikleri bir nesneye veya yüzeye yansıtır. Diğer bir değişle etkileşimli hologram demek daha anlaşılır kılacaktır.
Görüntü yansıtıcı artırılmış gerçeklik
Görüntü yansıtıcı artırılmış gerçeklik (outlining AR) uygulamaları insan gözünün yapamadığı durumlarda yardımcı olacak sınırları ve çizgileri tanır. Artırılmış gerçekliğin ana hatları, bir kullanıcının yakın çevresini anlamak için nesne tanıma özelliğini kullanır. Düşük ışık koşullarında sürmeyi veya bir binanın yapısını dışarıdan görmeyi düşünün.
Bonus: Hiper Gerçeklik (hyper reality)
Hiper gerçeklik henüz konsept aşamasında ve ütopik bir fikir. Bence videoyu izlemek yeterli ve üzerine çok konuşmaya gerek yok.
Maalesef ülkemizde hem ekonomik hem de bazı nedenlerden ötürü yeni nesil teknolojiler benim gibi sıradan halk tarafından uzaktan izlenmesi yetmiyor, yurdumuzda teknolojiye yön veren büyük şirketlerin ar-ge bütçelerinden çok kısıtlı bütçeler alıyor. Dolayısıyla AR gibi teknoloji terimlerinin Türkçeleri hakkında hep bir karmaşa oluyor. Kendi kafama göre çevirdiğim bazı terimlerde yanlışlar olabilir. Eğer uygun Türkçe terimleri bulursam güncellemeye çalışacağım.
Yapay Zeka Terimleri Sözlüğü

Çoğumuz yapay zekayı basit olarak robotlarla insanlar arasındaki etkileşim olarak düşünüruz. Geleceği değiştireceği söylenen yapay zeka teknolojisi, “robot-insan ilişkisi” kavramının ötesine uzanan alt bileşenlerle çok yönlüdür. Ne yazık ki, henüz emekleme aşamasında olan bu teknoloji için ortaya çıkan kavramlar şimdiden karışmaya başladı. En azından benim için.
İnternette gezinirken yapay zeka ile ilgili haberlere denk geldiğinizde muhtemelen “veri madenciliği” ve “makine öğrenimi” gibi terimler görmüşsünüzdür. Ancak okuduğunuzu anlamanıza yardımcı olacak özlü bir tanım bulmak çoğunlukla kolay olmuyor. İşte tam da bu amaçla hem öğrenmek hem de öğrendiklerimi paylaşmak adına yapay zeka ile ilgili bulabildiğim terimlerin basit anlamlarını aşağıya ekledim. Umarım size de yardımcı olur.
Elimden geldiğinde güncellemeye ve başlıkları zenginleştirmeye çalışacağım.
Eksik, yanlış veya tavsiyelerinizi lütfen yorum bölümünde belirtin.
Yapay Zeka Terimleri:
- Yapay zeka ( Artificial intelligence ): Bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yerine getirme kabiliyeti. (örneğin karar verme, nesne sınıflandırma ve algılama, konuşma tanıma ve çeviri)
- Genel yapay zeka ( AGI — Artificial general intelligence ): İnsanlarla benzer kabiliyete sahip yapay zeka türüdür ayrıca güçlü yapay zeka (strong AI) olarak da bilinir. Halen başlangıç aşamasındadır. Tarih vermek yanlış olsa da 2020’li yıllarında sonlarında görmemiz muhtemel.
- Dar yapay zeka ( ANI — Artificial narrow intelligence ): Dar yapay zeka belirli bir zamanda yalnızca bir göreve veya soruna odaklanabilen (örneğin bir insan rakibine karşı oyun oynayabilir) bir yapay zeka türüdür. Bu şu anda mevcut yapay zeka şeklidir. Zayıf yapay zeka (weak AI) olarak da bilinir.
- Süper yapay zeka ( ASI — Artificial super intelligence ): Bir yapay zeka insan davranışı veya zekasını taklit etmekle kalmıyor, bunları aşıyorsa işte buna süper yapay zeka diyoruz. Süper yapay zeka şimdilik sadece üzerinde tahminler yapabileceğimiz bir şey. Sonuçlarının ne olacağı ise şimdiden büyük bir tartışma konusu. Neyse ki uzmanlar uzun bir süre daha hayata geçeceğini öngörmüyor.
- Yapay sinir ağı ( ANN — Artifial neural network): İnsan beyninden sonra yapay bir sinir sistemi yaratarak, duyusal verileri öğrenen, yorumlayan ve sınıflandıran örüntü tanıyan bir bilgisayar algoritması aracılığıyla modellenmiş bir ağ.
- Tekrarlayan sinir ağı ( RNN — Recurrent neural network ): Sıralı bilgilere ve örüntü tanıma temelinde mantıklı çıktı üreten bir tür sinir ağı.
- Algoritma ( Algorithm ): Bir görevi tamamlaması için bilgisayara verilen bir formül (yani bilgisayar için bir kurallar kümesi)
- Geri yayılım ( Backpropagation ): İngilizce ‘ backward propagation of errors ‘ kelimelerinden üretilen terim; kısaca, sistemin ilk çıktısının istenen çıktı ile karşılaştırıldığı, daha sonra (çıktılar arasındaki) arasındaki fark minimum seviyeye gelene kadar ayarlanan sinir ağlarının eğitimi yöntemidir.
- Bayes ağları ( Bayesian networks ): Bayes ağı, Bayes modeli ve inanç ağı ( belief network) olarak da bilinir, bir dizi değişken ve bağımlılıklarını temsil eden grafik tabanlı bir modeldir.
- Büyük veri ( big data): Standart veri işleme yazılımı tarafından işlenemeyecek kadar karmaşık olan büyük miktarda yapılandırılmış veya yapılandırılmamış veri.
- Sohbet botları ( Chatbots ): İnsan kullanıcıyla yazılı veya sesli komutlarla sohbet edebilen bir sohbet robotu. E-ticaret, eğitim, sağlık ve iş endüstrileri tarafından iletişim kolaylığı ve kullanıcı sorularını yanıtlamak için kullanılır.
- Sınıflandırma ( Classification ): Makinelerin veri noktalarına kategori atamasını sağlayan algoritma tekniği.
- Kümeleme ( Clustering ): Makinelerin benzer verileri daha büyük veri kategorilerine ayırmasını sağlayan algoritma tekniği.
- Bilişsel hesaplama ( Cognitive computing ): Veri madenciliği, NLP ve örüntü tanıma yoluyla insan düşünce süreçlerini taklit eden bilgisayarlı model.
- Bilgisayar görüşü ( Computer vision ): Bir makine görüntü dosyalarından (JPEG’ler) veya kamera yayınlarından görsel girdiyi işlemesi.
- Evrişimsel sinir ağı ( CNN — Convolutional neural network ): Çok katmanlı algılayıcılar kullanarak görsel görüntüleri analiz etmek, sınıflandırmak ve kümelemek için özel olarak oluşturulan bir tür sinir ağı.
- Veri madenciliği ( data mining ): Büyük ölçekli veriler arasından faydalı bilgiye ulaşma, bilgiyi madenleme işidir. Büyük veri yığınları içerisinden gelecekle ilgili tahminde bulunabilmemizi sağlayabilecek bağıntıların bilgisayar programı kullanarak aranması olarak da tanımlanabilir.
- Derin öğrenme ( deep learning ): Bilgisayarlara nasıl öğrenileceğini öğreten bir makine öğrenme tekniği (yani sınıflandırma tekniklerini kullanarak, bir insan zihni gibi öğrenmeyi taklit eden makineler)
- Çekişmeli üretici ağlar ( GAN — Generative adversarial networks ): Yüzeysel bir anlatımla insan gözüne gerçek görünüşte fotoğraflar üretebilen bir tür sinir ağı. GAN tarafından oluşturulan görüntüler, fotoğraf verilerinin öğelerini alır ve bunları insanların, hayvanların ve yerlerin gerçekçi görüntülerine dönüştürür. Basit girdilerle anlamlı ve karmaşık çıktılar oluşturabiliyor.
- Genetik algoritma ( Genetic algorithm ): Zor problemlerin çözümlerini etkili ve hızlı bir şekilde bulmak için kullanılan genetiğin prensiplerine dayanan bir algoritma.
- Sezgisel ( Heuristic ): Hızlı, optimum, çözüme dayalı problem çözme için tasarlanmış bir bilgisayar bilimi tekniği. Diğer kullanımları arasında sezgisel algoritma da vardır.
- Görüntü tanıma ( Image recognition ): Bir görüntüdeki veya videodaki nesnenin özelliğini tanımlama veya algılama işlemi.
- Sınırlı hafıza ( Limited memory ): Belirli bir zaman dilimine sınırlı kısa süreli hafızaya sahip sistemler.
- Makine öğrenimi ( ML — Machine learning ): Bilgisayarların algılayıcı verisi ya da veritabanları gibi veri türlerine dayalı öğrenimini olanaklı kılan algoritmaların tasarım ve geliştirme süreçlerini konu edinen bir bilim dalıdır.
- Makine çevirisi ( Machine translation ): Metin veya konuşmaya dayalı çevirilerde (insandan insana) kullanılan dil işleme (NLP) uygulaması.
- Doğal dil işleme ( NLP — Natural language processing ): Bilgisayarların doğal dil verilerini kullanarak insan dilini ve özelliklerini işlemesine, yorumlamasına ve analiz etmesine yardımcı olur.
- Optik Karakter Tanıma ( OCR — Optical Character Recognition ): Metin görüntülerinin (klavyeyle yazılan, elle yazılmış veya yazdırılan) elektronik veya mekanik olarak makine kodlu metne dönüştürülmesi.
- Örüntü tanıma ( Pattern recognition ): Verilerde bulunan örüntülerin otomatik olarak tanınması.
- Reaktif makineler ( Reactive machines ): Deneyimler hakkında analiz yapabilir, algılayabilir ve tahminlerde bulunabilir, ancak veri depolamaz; durumlara tepki verirler ve verilen anı temel alarak hareket ederler.
- Pekiştirmeli öğrenme ( Reinforcement learning ): Davranışçılıktan esinlenen, öznelerin bir ortamda en yüksek ödül miktarına ulaşabilmesi için hangi eylemleri yapması gerektiğiyle ilgilenen bir makine öğrenmesi yaklaşımıdır.
- Robotik ( Robotics ): İnsan zekasını veya hareketlerini daha etkili hale getiren robotların üretim ve tasarımı.
- Robotik işlem otomasyonu ( RPA — Robotic process automation ): İnsanlar tarafından tamamlandığında tekrarlanan görevleri gerçekleştirmek için yapay zeka ve makine öğrenimi özelliklerine sahip yazılımlar.
- Yapısal veri ( Structured data ): Kolayca aranabilir düzende açıkça tanımlanmış veriler.
- Gözetimli öğrenme ( Supervised learning ): Çıktı veri setlerinin istenen çıktıları veya algoritmaları üretmeleri için makineleri öğrettiği bir tür makine öğrenmesi. (öğretmen-öğrenci ilişkisine benzer) Denetimli / kontrollü öğrenme olarak da bilinir.
- Öğrenim aktarma ( Transfer learning ): Önceden öğrenilmiş verileri kullanan ve yeni bir görev grubuna uygulayan bir sistem. Örneğin, arabaları tanımayı öğrenirken edinilen bilgiler kamyonları tanımaya çalışırken geçerli olabilir.
- Turing testi ( turing test ): Bilgisayar bilimcisi Alan Turing (1950) tarafından oluşturulan test, basitçe ayrı ortamlardan soru cevap yoluyla karşıdakinin makine olup olmadığını anlamak için kullanılır.
- Yapılandırılmamış veriler ( Unstructured data ): Kolayca aranabilir düzenleri olmayan veriler (örneğin ses, video, sosyal medya içeriği)
- Denetimsiz öğrenme ( Unsupervised learning ): bir algoritmanın sınıflandırılmayan veya etiketlenmeyen bilgilerle eğitildiği bir tür makine öğrenmesi, böylece algoritmanın rehberlik (veya denetim) olmadan hareket etmesine izin verme. Gözetimsiz veya kontrolsüz öğrenme de denir.